Avond aan avond een onvoorstelbare daad

Medea is misschien wel de moeilijkste rol voor een actrice. Immers: een moeder die haar eigen kinderen doodt is onvoorstelbaar. Toch lees je regelmatig in de krant dat er weer een familiedrama heeft plaatsgevonden. Ariane Schluter* had moeite met de rol, als moeder van twee kinderen. Ze begrijpt al Medea’s gevoelens en handelingen, tot de dood van haar eigen kinderen: ‘Tot die fatale daad kan ik helemaal met Medea meegaan. Ik kan me goed voorstellen dat je wenst dat je man door net zo’n hel en diepe pijn gaat als jijzelf, wanneer je wordt ingeruild voor een jong meisje. Maar dat het tot zo’n daad komt, dat is zo radicaal, bijna fundamentalistisch….’ De tekst waarop ze hardop mijmert over de liefde voor haar kinderen, vergt iedere keer veel energie. Avond aan avond doodt Ariane als Medea haar kinderen.

Er zijn grofweg twee manieren waarop de relatie tussen de acteur of actrice en het gespeelde personage vorm kan krijgen. De acteur of actrice verdwijnt achter het personage; de toeschouwer ziet nauwelijks verschil tussen het personage en de acteur. Of de acteur of actrice laat heel duidelijk zien dat er een verschil is. De toeschouwer kan zich zo niet inleven in de wereld van het personage, maar blijft kritisch kijken. Ariane Schluter probeert in haar rol achter Medea te verdwijnen. Ze leeft zich in, verdwijnt achter Medea. Ze is natuurlijk, en sleept de toeschouwers mee in haar gedachtegang.

In een overweldigend decor staat Ariane Schluter op haar blote voeten. Verkrampt van al Medea’s spanningen toont ze de strijd tussen het verstand en het impulsieve, het aardse. Ze verbeeldt prachtig de vastberadenheid, de angst en de onzekerheid. Haar jaloezie en pijn om Jason, en haar onvoorwaardelijke liefde. Prachtig is ook het contrast met de pragmatische Jason, gespeeld door Peter Blok. Puur praktisch en zonder een greintje van spijt legt hij doodleuk zijn “goede” bedoelingen uit. Jason heeft Medea schaamteloos laten vallen.

Een beetje te braaf en esthetisch verantwoord vind ik de videobeelden getoond op de grond, die weerspiegeld worden in de spiegels. Twee vliegers die in de lucht dansen, worden bij de dood van de twee zoons doorgeknipt en ze dwarrelen naar de grond. Dit is een van de zwakste elementen van de voorstelling. Maar dat is dan ook het enige punt van kritiek. Uitstekend acteerwerk in een overweldigend decor: Medea grijpt aan!

Het Nationale Toneel
Medea, tekst Euripides (431 voor Christus)
regie Johan Doesburg, met o.a. Ariane Schluter en Peter Blok
dramaturgie Costiaan Mesu
toneelbeeld Tom Schenk
kostuums Rien Bekkers

foto Leo van Velzen
Gezien op 21 december 2008

* Wraak kent geen triomf, interview met Ariane Schluter, De Groene Amsterdammer 19.12.08

‘Zolang het sneeuwt’: een verschrikkelijke leugen en ontwapende kinderlogica

Een compleet aangelegde straat en een kapperszaak met een enorme spiegel. Als ik in de zaal plaats neem, zit ik verbaasd en nieuwsgierig naar de spiegel te kijken. Je kunt jezelf zien! Dat heb ik nog nooit meegemaakt in het theater, dat je naar jezelf kunt kijken. Er komt een meisje op, Stella. Stella werkt in de kapperszaak, als de assistente van de broertjes Willy en Rien. Willy en Rien zijn kappers, Rien is de oude en verstandige broer. Willy fantaseert, hij wil vooral dingen beleven die niet kunnen. Het is de dag voor kerstmis. Stella voelt dat er iets in de lucht hangt, er gaat iets gebeuren. Toch is de kapperszaak leeg. De kapperszaak is al een hele tijd leeg, er komen geen klanten meer. Er wordt over de kapperszaak gesproken in de straat. Er wordt geroddeld in de straat, maar waarover blijft onduidelijk. Geleidelijk komt de toeschouwer meer te weten: de broers hebben een verloren stiefbroer, het is veertien jaar geleden, en er was een vader die een hekel had aan liegen.

Tegen sluitingstijd komt er een man binnen uit de snijdende kou. Eindelijk weer een klant? Voor Stella is het meteen duidelijk: dít is de prins op het witte paard, waar ze zo lang op heeft gewacht. Het blijkt de verloren stiefbroer van Willy en Rien te zijn. Door zijn komst, komt er ook een verschrikkelijke leugen aan het licht. Maar… ‘zolang het sneeuwt wordt het nooit echt donker.’ Een muzikale familievoorstelling, waarin een verschrikkelijke leugen wordt gecombineerd met ontwapende kinderlogica. Een voorstelling over ondervulde verlangens, fantasie, wraak en hoop. Een voorstelling waarin spel, dans en muziek samen komen, en waarin je van begin tot eind wordt meegezogen. De voorstelling is afgelopen, en het publiek stroomt langzaam de zaal uit, en dan bedenk ik me plotseling: ik heb mezelf niet gezien in de spiegel. Helemaal vergeten!

Theatergroep De Wetten van Kepler
Regie Jos van Kan

Foto: August Swietkowiak

Gezien in de Verkadefabriek, Den Bosch
Nog te zien tot 30 december 2008

Een beetje Hans Kazan… en een stortvloed aan dwarrelde veertjes

Een zwart achterscherm met doorgangen voor de dansers en een wit projectiescherm zijn de enige elementen waaruit het decor bestaat. Er staat een kaarsje aan de voorkant van het podium. Er klinken heftige orgelklanken. Een danseres danst naar het kaarsje toe, ze laat zich langzaam van het podium rollen. Even ben ik jaloers op de toeschouwers op de eerste rij, het lijkt me zo leuk daar nu te zitten. Dan zit je plotseling naast een van de danseressen! De voorstelling gaat door, na de heftige orgelklanken komt er een stuk in stilte, een danser danst een solo. Er vallen veertjes naar beneden, de danser is omgeven door de stortvloed van dwarrelende zwarte veertjes. Het tweede deel van de choreografie klinkt er pianomuziek. Drie duetten kenmerken de voorstelling.

Waar gáát de voorstelling over, is mij gevraagd in een college. Wat is mijn interpretatie? Het gaat volgens de choreografen om vriendschap en verlangen enerzijds en anderzijds om de schreeuw naar de realiteit van alledag. Volgens mijn medestudenten gaat het over een man, de danser die danst tussen de veertjes, die denkt aan zijn relaties uit het verleden: de drie duetten.
Moderne dans blijkt moeilijk te zijn. Wat betekent de choreografie? Waar gaat het over? Gaat het wel over iets? Wat moderne dans voor mij toegankelijk maakt, is dat je er zèlf iets uit kunt halen. Waar jij denkt dat het over gaat… wat jou heeft geraakt. En dat is nooit fout.

Een solo van een danser. Ongelooflijk hoe groot de controle over zijn lijf is. Alle lichaamsdelen lijken apart van elkaar te kunnen bewegen. Plotseling komt er een bewegende struik het podium op. De danser wordt gevangen door het bos. Hij lijkt even niet meer los te komen, hij is in gevecht met de natuur. En de gedroogde herfsttakken en bladeren blijken zijn ergste vijand.

Even later waan ik me even in de Middeleeuwen als toeschouwer van een theaterspektakel, met vernuftige ‘special effects’. Er gaat een schok door het joelende publiek op het marktplein: de acteur lijkt te vliegen! Zoals bij een show van Hans Kazan, waarbij het publiek zich afvraagt of er niet toevallig palen worden gebruikt om iemand omhoog te tillen vanachter het gordijn. Maar ik zit in de stadsschouwburg van Utrecht, en kijk naar een dansvoorstelling van het Nederlands Dans Theater II. Verbaasd zit ik te kijken naar de kunsten van de danser: hij beweegt zo snel met zijn benen, dat ik even écht denk dat hij over het toneel zweeft.

Knarsende en piepende geluiden, tegelijkertijd klinkt er opzwepende muziek. Dansers in sobere kostuums dansen een dynamische en krachtige choreografie. Achter hen hangt een gordijn, een regenval van verlichting. De dansers stappen achter het gordijn vandaan op het podium. Langzaam komt het gordijn in beweging, het beweegt van links naar rechts en weer terug… iedere keer als er een danser door het gordijn komt, verstoort dit de rust in het gordijn.

Said and Done van Lightfoot León
Nichts van Marco Goecke
Gods And Dogs van Jirí Kylián

Nederlands Dans Theater II. Zestien jonge dansers tot 23 jaar. Internationaal staat NDT II bekend als een van de meest vooruitstrevende gezelschappen op het gebied van de moderne dans. Gezien in stadschouwburg Utrecht.