Hommage aan Les Ballets Russes

Tijdens het Holland Festival is een ode gebracht aan het legendarische gezelschap ‘Les Ballets Russes’, dat onder leiding van Serge Diaghilev 100 jaar geleden haar eerste voorstelling gaf. Diaghilev was een briljante impresario die grote dansers uit Rusland zoals Nijinksi en Pavolva in het Westen introduceerde. De choreografen, decorontwerpers en componisten die Diaghilev aan zijn gezelschap verbond, prijken in de geschiedenisboeken en spreken nog steeds tot de verbeelding. Dit is ook te zien in de hommage aan het gezelschap door het Nationale Ballet.

De eerste choreografie is ‘Les Sylphides’ van Fokine, ingestudeerd door Rachel Beaujean. Uiterst gracieus bewegen de sylphides in witte tutu’s over het podium. Een groot aantal danseressen en één danser zetten niet zozeer een verhaal neer. Het is een ballet zonder een eenduidige plot. Het zet een sfeerbeeld neer. Het ballet heeft een grote dramatische zeggingskracht.

De tweede choreografie is ‘De verloren zoon’ van Balanchine, ingestudeerd door Patricia Neary. Onbesuisd verlaat de zoon zijn ouderlijk huis en trekt de wijde wereld in. Krachtige en roekeloze bewegingen kenmerken de zoon die onbevangen aan een groot avontuur begint. In zijn reis ontmoet hij 9 wezens, hun ongecontroleerde en aardse bewegingen werken op de lachspieren van de toeschouwers. Plotseling staat hij oog in oog met de sirene, met statige bewegingen maakt zij een indrukkende intrede. Verheven en majestueus speelt ze haar spel, ze weet de aardse wezens voor zich te winnen en de zoon wordt beroofd van alles wat hij heeft. Beroofd en ontfutseld sleept de zoon zich weer naar zijn ouderlijk huis met de wijze en goedaardige vader. Daar geeft de zoon zich vol overgave aan zijn lang verloren vader. Hij wordt beschermend ingesloten in de warme cape van zijn vader. Hartverwarmend!

De derde choreografie ‘Sherezade’ is een nieuwe choreografie van de Poolse choreograaf Krzysztof Pastor. De overtuiging van de choreograaf is dat het verhaal van ‘Sheherezade’ altijd een product is geweest van de fascinatie voor het Oriëntaalse. Het werd altijd gezien als iets zwoels. Nu komt de cultuur veel dichterbij; we hebben een heel andere kijk op het Oriëntaalse. De ‘Sherezade’ van Pastor is een hedendaagse benadering die verwijst naar de politieke en sociale werkelijkheid. Het doel van de choreograaf is een sfeer neer te zetten door middel van associaties. Een sfeer meer dan een duidelijk verhaal. Dat is de choreograaf zeker gelukt. Maar helaas: aan samenhang mist het in de voorstelling. Fragmentarisch zijn de videobeelden, de operazangeres en de verschillende dansers bij elkaar gevoegd. Het is niet één geheel en zo komt de choreografie niet goed uit de verf. In een bombardement van theatrale middelen verzinkt de toeschouwer in een overvloed aan elementen die niet op elkaar aansluiten. De toeschouwer blijft met veel vragen: waarom zijn bepaalde keuzes gemaakt, wat betekenen deze keuzes?

Het Nationale Ballet
Gezien 20 juni, Het Muziektheater, Amsterdam
Muziek Holland Symfonia onder leiding van Otto Tausk
Foto’s Angela Sterling

Charisma: iedereen begrijpt het, niemand kan het uitleggen

Minachtende blikken en sarcastische opmerkingen krijgt het talentenjacht-slachtoffer. Ze weet zich geen houding te geven tegenover het massale publiek. Susan Boyle blijkt echter een grote verassing. Plotseling verwateren de cynische trekken op de gezichten van de juryleden, we zien ineens oprechte verbazing, brede glimlachen en staande ovaties.

In de laatste jaren werden de talentenjachten steeds populairder. De strijd leverde grote verassingen, maar ook pijnlijke momenten van plaatsvervangende schaamte op. Wat maakt Susan Boyle in ‘Britain’s got talent’ dan tot een ster? En wat maakt Freek Bartels in ‘De zoektocht naar Joseph’ ondanks de kritische kanttekeningen van musicalveteraan Willem Nijholt tot de overtuigende winnaar? Het publiek is vanzelfsprekend overdonderd door hun prachtige stemmen. Ze hebben ieder op hun eigen manier charisma. Iets onbenoembaars. Het is iets wat iedereen begrijpt en niemand kan uitleggen, iets dat niet te analyseren is. Iets waar de theatermakers altijd naar op zoek zijn om tot een goede voorstelling te komen.

Toch blijkt de hang naar amusement en entertainment altijd op de loer te liggen. Ruut Weissman schrijft daarover in het boek ‘De kunst van het bedriegen’: We worstelen met de paradox van het collectief. Het collectief kan het individu naar een hoger plan tillen, maar tegelijkertijd gemakzuchtig en onnadenkend maken. De combinatie van kunst en massapubliek blijkt lastig. Een acteur of danser kan door de enorme energie naar een hoger niveau worden getild. Tegelijkertijd brengt het een gevaar met zich mee. De acteurs en dansers moeten zich avond aan avond kwetsbaar opstellen. Vol overgave op het podium staan. ‘Alleen als je jezelf voorbij angst durft te spelen, ontstaat de magie van het theater’ zegt Jacob Derwig daarover in Psychologie magazine. Als iets blijkt aan te slaan bij de massa is de verleiding groot om te blijven hangen in die talenten. Te blijven hangen in je persoonlijke comfortzone. Het is een gevaar om gemakzuchtig en onnadenkend te worden. Het is belangrijk over de grenzen heen te kijken en iedere keer jezelf helemaal bloot te geven. Durven te kiezen voor het ontroerende en rakende van het theater. Charisma is voor mij niet afhankelijk van een leuk koppie of een lekker deuntje. Het is dat kippenvel moment dat niet is uit te leggen, maar iedereen voelt.

Je ego opzij zetten kan soms heel goed zijn, interview Jacob Derwig, Psychologie Magazine juni 2009

Eerder verschenen artikelen over het creatief proces: een dramaturg wakkert passie aan, try out Romeo en Julia. Foto: kunstenaar Yves Klein.